جوان آنلاین: ساختمان‌های بلندمرتبه و تمایل به افزایش تراکم باعث شکل‌گیری جزایر حرارتی و در نهایت تغییرات اقلیمی و کاهش سلامت اجتماعی در شهر‌ها می‌شوند. جزایر حرارتی شهری در تشدید افزایش دما، تشدید آلودگی‌های شهری، کاهش نزولات جوی، خشکسالی و کاهش کیفیت زیست‌محیطی در شهر‌ها اثر بسزایی دارند. در این بین، توجه ویژه به توسعه افقی برنامه‌ریزی‌شده برای توسعه‌های آتی شهری می‌تواند یکی از راهکار‌های کاهش آثار سوء بلندمرتبه‌سازی باشد. در این راستا، برنامه‌ریزان و سیاستگذاران توسعه شهری می‌توانند نگاه ویژه به ساخت خانه‌های یک طبقه و حیاط‌دار داشته باشند. این شیوه توسعه می‌تواند بر کاهش آثار سوء افزایش دما و آلاینده‌ها در شهر‌ها مؤثر واقع شود.
ساختمان‌های بلندمرتبه باعث ایجاد انباشت گرما و آلاینده‌ها در شهر‌ها شده و به منظور رفع این مسئله ضروری است ساخت مسکن یک طبقه حیاط‌دار، جایگزین شیوه آپارتمان‌سازی شود. ساختمان‌های بلندمرتبه در شکل‌گیری نقاط اوج و ایستای دمایی و افزایش غلظت آلاینده‌ها در شهر‌ها نقش بسزایی دارند. این نقاط باعث شکل‌گیری جزایر حرارتی شهری می‌شوند که تهدیدی جدی برای سلامت اجتماعی و آسایش اقلیمی در شهر‌ها به حساب می‌آیند.
«جزایر حرارتی شهری» تهدیدی برای سلامت اجتماعی و تغییرات اقلیمی در شهر‌ها
شهر‌ها نسبت به مناطق روستایی دارای گرمای بیشتری هستند. گرمای بیشتر در شهر‌ها ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی، وجود سطوح نفوذناپذیر و ساختمان‌های بلندمرتبه است که به عنوان جمع‌کننده حرارت عمل می‌کنند و باعث شکل‌گیری جزایر حرارتی شهری می‌شوند. این جزایر حرارتی نقشی اساسی در تغییرات اقلیمی و همچنین تهدیدی برای سلامتی اجتماعی هستند.
مطابق تخمین‌های صورت‌گرفته تا سال ۲۰۵۰، سالانه دمای کشور ۳/۵ تا ۴/۵ درجه افزایش خواهد یافت که این مسئله دارای پیامد‌های منفی متعددی است. برای نمونه، گفته می‌شود هر یک درجه افزایش دما باعث کاهش ۱۰ درصدی تولیدات کشاورزی می‌شود که می‌تواند بر اقتصاد و امنیت غذایی کشور تأثیر بگذارد.
همچنین بر اساس اظهارات سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، خسارات ناشی از تغییرات اقلیم در ایران طی ۱۰سال آینده حدود ۱۶۰میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
جزایر حرارتی شهری باعث نگهداشت آلاینده‌ها و عدم‌شکل‌گیری جریان مناسب هوا در فضای شهری می‌شود.
یکی از عوامل اصلی وارونگی دما و هوای آلوده شهر‌ها همین مسئله جزایر حرارتی شهری است. برای مثال، بر اساس داده‌های به دست آمده از شهرداری تهران در سال ۱۴۰۱ تهران از منظر آلودگی هوا دارای ۱۶۶ روز هوای ناسالم، دو روز هوای بسیار ناسالم و دو روز هوای خطرناک بوده است و برای سلامتی شهروندان به خصوص گروه‌های حساس مانند سالمندان و کودکان تهدیدی جدی به شمار می‌رود.
افزایش درجه هوا و تشکیل جزایر حرارتی با آپارتمان‌سازی
ساختمان‌های بلندمرتبه و شیوه آپارتمان‌نشینی یکی از دلایل اصلی شکل‌گیری جزایر حرارتی در شهرهاست. در این راستا، بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، در نقاط شهری از مجموع ۱۷/۴۵ میلیون مسکن، تعداد ۸/۶ میلیون یعنی حدود ۵۰ درصد آپارتمانی هستند. مطالعات متعددی نشان می‌دهد مناطقی که دارای ساختمان‌های بلندمرتبه زیادی هستند، دمای بالاتری نسبت به سایر مناطق شهری دارند. در این زمینه مطالعه‌ای در شهر ارومیه نشان می‌دهد از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸، بر اثر شکل‌گیری جزایر حرارتی شهری، دمای شهر در گرم‌ترین فصل سال، از ۳۲ درجه به حدود ۳۶ درجه افزایش یافته و این مسئله در بخش‌های پرتراکم شهر، قابل ملاحظه‌تر است. مطالعه دیگری در شهر ساری نشان می‌دهد رابطه معناداری بین ساختمان‌های بلندمرتبه و افزایش دمای شهری و شکل‌گیری جزایر حرارتی شهری وجود دارد.
این مطالعه همچنین نشان می‌دهد جنگل‌زدایی در شهر ساری (نواحی جنوبی شهر)، موجب افزایش دمای سه درجه‌ای در این شهر طی ۲۳ سال گذشته شده است.
مطالعه دیگری در شهر تهران نشان می‌دهد با افزایش بلندمرتبه‌سازی به خصوص در منطقه ۲۲ شهر تهران، افزایش دما و شکل‌گیری جزیره حرارتی در شهر به خصوص بر فراز این منطقه تشدید و به طور میانگین بین سه تا چهار درجه بر دمای هوا افزوده شده است، این مسئله خود باعث انسداد کریدور‌های جریان هوا در شهر تهران، کاهش بارندگی و تشدید آلودگی شهری می‌شود.
مطالعات جهانی نیز نقش ساختمان‌های بلندمرتبه در شکل‌گیری جزایر حرارتی و افزایش دما در شهر‌ها را تأیید می‌کنند. برای نمونه، مطالعه‌ای که در شهر‌های میلان، رم و جنوا در ایتالیا انجام گرفته است، نشان می‌دهد ساختمان‌های بلندمرتبه باعث شکل‌گیری جزایر حرارتی و افزایش سه تا پنج درجه‌ای دمای این شهر‌ها می‌شود.
مطالعه دیگری در منطقه کلانشهری بانکوک در تایلند نشان می‌دهد حداکثر دمای شهر در سال ۲۰۰۰، ۲۴ درجه بوده است، با این حال در سال ۲۰۲۰ دمای شهر به ۳۳ درجه سانتیگراد افزایش یافته است. از عامل اصلی این رخداد شکل‌گیری جزایر حرارتی شهری بوده که به دلیل رشد فزاینده ساختمان‌های بلندمرتبه و تراکم شهری اتفاق افتاده است. همچنین می‌توان به مطالعه‌ای در شهر باندونگ اندونزی اشاره کرد که نقش ساختمان‌های بلندمرتبه را در افزایش دمای شهر، کاهش جریان هوا در سطح شهر به خصوص در مناطق پرتراکم مورد تأیید قرار می‌دهد.
جمع‌بندی
ساختمان‌های بلندمرتبه و تمایل به افزایش تراکم باعث شکل‌گیری جزایر حرارتی و در نهایت تغییرات اقلیمی و کاهش سلامت اجتماعی در شهر‌ها می‌شوند.
جزایر حرارتی شهری در تشدید افزایش دما، تشدید آلودگی‌های شهری، کاهش نزولات جوی، خشکسالی و کاهش کیفیت زیست‌محیطی در شهر‌ها اثر بسزایی دارند. در این بین، توجه ویژه به توسعه افقی برنامه‌ریزی‌شده برای توسعه‌های آتی شهری می‌تواند یکی از راهکار‌های کاهش آثار سوء بلندمرتبه‌سازی باشد. در این راستا، برنامه‌ریزان و سیاستگذاران توسعه شهری می‌توانند نگاه ویژه به ساخت خانه‌های یک طبقه و حیاط‌دار داشته باشند. این شیوه توسعه می‌تواند بر کاهش آثار سوء افزایش دما و آلاینده‌ها در شهر‌ها مؤثر واقع شود.
*کارشناس برنامه‌ریزی شهری
